Powstanie Warszawskie - kalendarium (za str. tvn Warszawa)

Michał

1. dzień Powstania Warszawskiego

7:00 - łączniczki zaczynają przenosić rozkaz o ustaleniu godziny W na 17:00. Zaczyna się przenoszenie broni i amunicji, co nie uchodzi uwadze Niemców.

13:50 - na Żoliborzu padają pierwsze strzały. W pobliżu pl. Wilsona patrol niemiecki atakuje oddział przenoszący broń z magazynu. Strzelanina alarmuje inne oddziały niemieckie, które zajmują wiadukt na Dworcem Gdańskim i odcinają Żoliborz od reszty miasta.

16:00 - oddziały SS w Warszawie zostają postawione w stan gotowości.

16:30 - niemiecki garnizon w Warszawie zostaje postawiony w stan gotowości.

17:00 - godzina W. W całym mieście wybuchają walki. Do boju rusza około 40 tysięcy żołnierzy Armii Krajowej. Co dziesiąty ma broń - jeden z około 1700 pistoletów, tysiąca karabinów, kilkuset karabinów maszynowych, 7 CKM-mów lub kilkudziesięciu tysięcy granatów.

Powstańcy szybko zajmują wieżowiec Prudential przy placu Napoleona. W ręce AK trafiają też magazyny wojskowe przy Stawkach i koszary w szkole przy Okopowej.

Stare Miasto jest wolne.

Nie udało się natomiast zdobyć małej i dużej PAST-y (central telefonicznych), dworca Głównego, pałacu Saskiego, Zamku Królewskiego, ani żadnego z mostów. Nie udaje się zająć dzielnicy policyjnej w rejonie al. Szucha.

Na Ochocie udaje się dobyć tylko dwie odizolowane reduty przy ul. Wawelskiej i Kaliskiej.

Nie udaje się opanować koszarów przy Woronicza ani terenu Wyścigów Konnych na Służewcu. Odwołany zostaje atak na Okęcie. Między Puławską, a al. Niepodległości, na małym obszarze broni się pułk "Baszta".

Na Pradze udaje się zająć tylko kilka budynków, w tym dyrekcję kolejową przy ul. Targowej. Nie udają się ataki na przyczółki mostów po obu stronach Wisły.

Wieczorem oddziały z Żoliborza wychodzą do Kampinosu. Niemcy obsadzają Cytadelę, Centralny Instytut Wychowania Fizycznego, Dworzec Gdański oraz Instytut Chemiczny na Burakowie. Dzielnica jest otoczona.

Michał

2. dzień Powstania Warszawskiego

Nocą w całym mieście powstają barykady.
Dopiero nad ranem - a nie w godzinę W - w strugach padającego deszczu żołnierze VII obwodu "Obroża" atakują Lotnisko Bielańskie. 200 powstańców zostanie odpartych. Kolejnej nocy AK zaatakuje siłą blisko tysiąca żołnierzy. Lotniska nie uda się zająć, ale uda się je wyłączyć z walk w Warszawie.

W szpitalu polowym przy ul. Polnej umiera Krystyna Krahelska, autorka piosenki "Hej chłopcy, bagnet na broń!", sanitariuszka, modelka, która użyczyła twarzy warszawskiej Syrence. Została ranna w pierwszych godzinach Powstania, na Polu Mokotowskim, gdy próbowała ściągnąć z niego rannego kolegę.

13:00 - na Powiślu powstańcy opanowują elektrownię. Przez ponad miesiąc powstańcza Warszawa będzie miała prąd.

14:00 - powstańcy opanowują gmach Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych przy ul. Sanguszki - reduty, która przez miesiąc będzie bronić dostępu do Starego Miasta od północy.

17:00 - batalion "Kiliński" zdobywa gmach Poczty Głównej. Plac Napoleona staje się sercem wolnego Śródmieścia.

Na Woli udaje się zdobyć dwa niemieckie czołgi. Bór-Komorowski, który był świadkiem uruchomienia jednego z nich, nadaje pierwsze powstańcze odznaczenie: majster Jan Lumieński otrzymuje Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami. - A com się przez dwa dni naprosił, żeby mnie wzięli. Nie chcieli. Mówili, żem za stary do wojny - wspomina słowa odznaczonego Komorowski.

Na Mokotowie i w południowym Śródmieściu dochodzi do pierwszych masowych egzekucji ludności cywilnej. W więzieniu na Rakowieckiej Niemcy mordują ponad 600 osadzonych.

Powstańcze drukarnie wypuszczają pierwszy numer "Biuletynu Informacyjnego" w nakładzie około 20 tysięcy egzemplarzy. Powstaje też wiele innych tytułów prasowych. W czasie Powstania, na terenie stolicy wydawane będą m.in. gazety feministyczne i dziecięce.

Nocą, z 2 na 3 sierpnia oddziały "Żywiciela" rozpoczynają powrót na Żoliborz.

Michał

3. dzień Powstania Warszawskiego

Nad Warszawą pojawiają się niemieckie bombowce nurkujące Junkers Ju 87 nazywane sztukasami. Atakują Wolę i Stare Miasto.

Oddziały "Żywiciela" wracają na Żoliborz.

Żołnierze batalionu Chrobry II zdobywają Dworzec Pocztowy i Dom Turystyczny przy ulicy Żelaznej, zyskując pewną kontrolę nad kolejową linią średnicową. Obsadzone zostają tereny Politechniki Warszawskiej.

Oddziały niemieckie rozpoczynają natarcie od mostu Poniatowskiego wzdłuż Al. Jerozolimskich. Niemcy wykorzystują mieszkańców Warszawy jako "żywe tarcze".

Trwają walki na Marszałkowskiej i w rejonie Ogrodu Saskiego.

Powstańcy zdobywają Arsenał oraz pałace Blanka i Mostowskich.

Powstanie na Pradze upada. Żołnierze AK ukrywają się wśród ludności cywilnej. Niektórzy przeprawią się później przez Wisłę na Mokotów.

W Moskwie premier Mikołajczyk informuje Stalina, że Warszawa będzie wolna lada dzień i apeluje o pomoc. Stalin odpowiada: "Cóż to jest ta wasza Armia Krajowa ? (...) to są drobne oddziałki partyzanckie, a nie regularna siła zbrojna!". Armia Czerwona wycofuje się z Wołomina.

Michał

4. dzień Powstania Warszawskiego

Do Warszawy przybywa SS-Obergruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski, który natychmiast przejmuje dowodzenie oddziałami walczącymi w mieście. Dowodzenie oddziałami nacierającymi spoza granic stolicy przejmuje z kolei SS-Gruppenführer Heinz Reinefarth.

Niemcy kierują do Warszawy brygadę SS "RONA" (Russkaja Oswoboditielnaja Narodnaja Armia) dowodzoną przez SS-Brigadefuhrera Bronisława Kaminskiego oraz SS-Sturmbrigade SS-Oberführera Oskara Dirlewangera - oddziały, które znane są już z wyjątkowego okrucieństwa.

Żołnierze RONA zajmują Okęcie i przechodzą na Ochotę, gdzie tworzą obóz przejściowy na zieleniaku - miejsce kaźni mieszkańców dzielnicy.

Powstaje Harcerska Poczta Polowa.

Na placu Teatralnym ginie żołnierz batalionu "Parasol", Krzysztof Kamil Baczyński.

Bór-Komorowski śle do Anglii żądania pomocy. Nocą nad Warszawą pojawiają się pierwsze samoloty z pomocą z 1586 Polskiej Eskadry do Zadań Specjalnych. Samowolka pilotów, którzy mieli lecieć nad inne cele powoduje, że następnego dnia Brytyjczycy odwołują wszystkie loty nad Polskę.

Na starym mieście ujawniają się żołnierze Armii Ludowej.

Michał

5. dzień Powstania Warszawskiego

Batalion "Zośka" wyzwala obóz koncentracyjny "Gęsiówka" z pomocą zdobytego na Niemcach czołgu pantera. Po walce jeden z Powstańców wspominał: - Wychodzę, a tam z tyłu, na środku Appelplatzu stoi dwuszereg pasiaków w doskonałym szyku wojskowym. Na czele stoi jeden pasiak i krzyczy: "Baaaczność! Na lewo patrz!". Podchodzi do mnie i mówi: "Podchorąży Henryk Lederman z pułku piechoty melduje batalion żydowski gotowy do boju". Za gardło mnie chwyciło. Ci ludzie, natychmiast gotowi do walki, ze stu ludzi dobra kompania bojowa.

Oddziały Niemieckie zaczynają natarcie na Wolę z dwóch kierunków - od granic miasta i od strony Ogrodu Saskiego. Zaczyna się rzeź cywilów. W ciągu trzech dni hitlerowcy wymordują kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Pierwszego dnia zajmują szpital Wolski. Mordują rannych i personel. Podobnie dzieje się w szpitalu św. Łazarza.

Batalion "Parasol" od dwóch dni obsadzają pałacyk Michla - XIX-wieczną, secesyjną kamienicę, przy Wolskiej zamienili w bastion, który stoi na drodze do połączenia się nacierających z dwóch stron oddziałów niemieckich. 22-letni Józef Szczepański "Ziutek" to poeta, ale równocześnie doświadczony w akcjach "Kedywu" dowódca jednej z drużyn. Intonuje skoczną melodię Hymnu Podhalańskiego i... oddział słucha piosenki o sobie, o pałacyku w którym od dwóch dni odpierają ataki hitlerowców, o morowych sanitariuszkach - za kilka dni słowa o chłopcach, co na tygrysy mają visy znać będzie cała Warszawa.

Michał

6. dzień Powstania Warszawskiego

Trwają zacięte walki o cmentarze Ewangelicki i Kalwiński na Woli. Oddziały niemieckie przebijają się do Ogrodu Saskiego i pałacu Bruhla, gdzie wciąż broniła się ochrona gubernatora Fishera. "Radosław" wycofuje się na Stawki. Powstańcza Wola powoli upada. Komenda Główna przenosi się z fabryki Kamlera przy dzielnej na Stare Miasto.

Powstańcy wycofują się z terenu browaru Haberbuscha. Tamtejsze zapasy zboża będą jednak jeszcze przez jakiś czas służyć powstańcom i warszawiakom. Ich zdobywanie będzie jednak wiązać się z wielkimi ofiarami.

W Pruszkowie Niemcy zakładają obóz przejściowy Durchgangslager 121, przez który przejdzie około pół miliona ludzi. Już następnego dnia, wczesnym rankiem trafiają tu pierwsi warszawiacy. Są to głównie mieszkańcy Woli, których początkowo zgromadzono w kościele św. Wojciecha, a później pieszo poprowadzono do Pruszkowa. Cudem ocaleli z rzezi dzielnicy, lecz tu czeka ich nie mniejsze piekło.

Armia Czerwona wstrzymuje natarcie na Warszawę i przechodzi do obrony.

Nocą ze Śródmieścia na Mokotów przedostaje się pierwsza łączniczka. Od tego momentu kanały stają się stałymi trasami przenoszenia rozkazów i ewakuowania żołnierzy.

Michał

7. dzień Powstania Warszawskiego

Niemcy odcinają Śródmieście od Starego Miasta. Powstaje Grupa AK Północ, obejmująca oddziały ze Starego Miasta, Żoliborza i Kampinosu. Jej dowódcą zostaje stacjonujący na Starym Mieście Karol Ziemski "Wachnowski". Z podległymi mu oddziałami na Żoliborzu kontaktować może się wyłącznie przez Londyn. Powstańcy nie są w stanie przedrzeć się przez bocznice kolejowe Dworca Gdańskiego.

Zaczynają się ciężkie bombardowania Starego Miasta.

W nocy zaczyna się budowa barykady - jedynego przejścia przez Aleje Jerozolimskie. Ulica jest ostrzeliwana przez niemieckich snajperów - szerokiej arterii nie da się przejść bez narażania na pewną śmierć. 4 sierpnia zapada decyzja o budowie dużej barykady. Powstańcy, pod osłoną nocy umacniają swoje pozycje i krok po kroku, płyta po płycie, mebel po meblu, budują konstrukcję między bramami kamienic pod numerami 17 i 20. W budowie biorą udział mieszkańcy zajętych domów. To jednak syzyfowa praca - co powstanie w nocy, niemieckie czołgi demolują w dzień...

Michał

8. dzień Powstania Warszawskiego

O godzinie 9:45 ci, którzy mają dostęp do odbiorników radiowych przeżywają ogromne wzruszenie. Z głośników słychać polskie słowa "Halo! Tu "Błyskawica", stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie na fali 32,8 i 52,1 metra. Duch Warszawy jest wspaniały. Wspaniałe są kobiety Warszawy. Są wszędzie: na linii razem z żołnierzami lub jako sanitariuszki albo też łączniczki.." - to pierwsza audycja powstańczej radiostacji "Błyskawica". Z głośników słychać pierwsze takty "Warszawianki".

W Śródmieściu ginie Antek "Rozpylacz" - 21-letni powstaniec, któremu pseudonim dał zrzutowy sten. Z jego pomocą Antek zlikwidował już rzekomo 18 Niemców. Przystojny i szaleńczo odważny chłopak zyskał już w okolicy wielką sławę. Ginie w czasie natarcia na kawiarnię Cristal.

W nocy nad miastem znów pojawiają się samoloty RAF z polskimi załogami. Dowództwo ugina się i zezwala na loty nad Warszawę.

W kawiarni Adria przy ulicy Moniuszki odsłonięta zostaje tablica upamiętniająca bohaterstwo Jana Krysta, żołnierza, który w 1943 roku poległ tu w walce z Niemcami po tym, jak wykonał wyrok śmierci na trzech gestapowcach.

Michał

9. dzień Powstania Warszawskiego

"Radosław" walczy o Powązki, "Parasol" na ulicy Gęsiej. Trwają też walki na Stawkach, ale kapitulacja Woli jest coraz bliżej. Mimo to, atmosfera wśród mieszkańców Warszawy wciąż jest dobra. Za to niemieccy dowódcy w swoich meldunkach alarmują, że ich straty rosną, a determinacja powstańców budzi obawy. Von dem Bach w swoim dzienniku zapisuje wątpliwość, czy uda się utrzymać Warszawę.

Coraz trudniejsza militarna sytuacja Starego Miasta.

Niemcy ewakuują dzielnicę rządową. W trakcie operacji ginie zastępca gubernatora Fishera, Herbert Hummel.

W Śródmieściu zaczyna działać druga radiostacja - rozgłośnia Polskiego Radia. Spikerem jest Jeremi Przybora.

W Moskwie Mikołajczyk znów rozmawia ze Stalinem. Apeluje o natychmiastowe zrzuty z pomocą. Choć trwa spór o granice przyszłej Polski, Mikołajczyk wraca do Londynu z przeświadczeniem, że pomoc będzie. 3 dni później Stalin mówi już jednak o "warszawskiej awanturze".

Michał

10. dzień Powstania Warszawskiego

"Radosław" wciąż broni się na ulicy Okopowej, Cmentarzu Żydowskim i na Stawkach.

Stare Miasto ostrzeliwuje pociąg pancerny.

Powstańcom udaje się zająć budynek miejskich wodociągów przy pl. Starynkiewicza.

"Chroby II" odbija browary Haberbusha.

Na elektrownię na Powiślu spadają pierwsze ponad 2-tonowe pociski z moździerza Karl. Niektóre źródła podają, że Karl został użyty po raz pierwszy 18 sierpnia.

Nocą powstańcom udaje się przejąć kilka zasobników ze zrzutów.

Michał

11. dzień Powstania Warszawskiego

Ochota upada.

Na pograniczu Woli i Starego Miasta trwają ostatnie walki, w których ranny zostaje ppłk. Jan Mazurkiewicz, "Radosław". Jego żołnierze ciągle bronią magazynów na Stawkach.

Powstańcy zdobywają pałac Staszica.

Państwo Podziemne przyznaje pierwsze oznaczenia Virtuti Militari, m.in. właśnie Janowi Mazurkiewiczowi, a także kapitanowi Janowi Kajusowi Andrzejewskiemu, dowódcy brygady Broda 53, a także bratu "Radosława", Franciszkowi Mazurkiewiczowi, "Nieborze", który zginął tego dnia.

Żydowska Organizacja Bojowa publikuje w biuletynie Polskiej Partii Socjalistycznej "Warszawianka" odezwę do żyjących uczestników powstania w Getcie Warszawskim. Apeluje o udział w walkach. W szeregach zgrupowania "Radosław" walczą już Żydzi z Gęsiówki.

Batalion "Zośka" toczy zaciekłe walki przy ulicy Spokojnej.

Angielski "The Daily Mirror" pisze: "Bitwa o Warszawę toczy się dalej i sytuacja jest rozpaczliwa, ale może być jeszcze uratowana, chociaż warszawiacy słusznie pytają, gdzie są nasi przyjaciele?"

Michał

17 dzień Powstania Warszawskiego

Niemcy wcielają w życie plan rozbicia powstańczej Warszawy i rozprawienia się z odizolowanymi ośrodkami. Na pierwszy ogień idzie Stare Miasto, systematycznie ostrzeliwane, bombardowane i atakowane. Powstańcy odpierają natarcie na plac Zamkowy.

Płonie katedra św. Jana.

Atakowany jest także Muranów z zajezdnią tramwajową i północne Śródmieście. Na Lesznie Niemcy atakują barykadę wykorzystując cywilów jako żywe tarcze. Ciężkie walki toczą się także w rejonie pl. Grzybowskiego.

Ginie pierwszy listonosz harcerskiej poczty, 16-letni Zbigniew Banaś.

ZOBACZ KALENDARIUM POWSTANIA WARSZAWSKIEGO